Кур’анот, најдобриот устав на животот
Дали е Кур’анот најдобриот устав на животот?
Исламската вера, која ги содржи најпотполните патокази и начела за човековиот живот и која го опфаќа она што го води човештвото кон среќа и благосостојба, ја сознаваме и ги запознаваме темелите и законодавството со посредство на Чесениот Кур’ан. Тој е првиот извор на исламската вера и нејзин вруток од кој таа блика.
На исламските начела, одредби и прописи кои ја содржат веригата на верски спознанија, морални и практични начела, темелните извори ги наоѓаме во ајетите на Величествениот Кур’ан.
Возвишениот Аллах вели:
إِنَّ هَـذَا الْقُرْآنَ يِهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ
„Овој Кур’ан води кон единиот исправен пат!“[1]
Исто така, Возвишениот Аллах вели:
وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ
„Ние тебе Мухаммеде ти ја објавуваме Книгата како објасување за сѐ !“[2]
Сосема е јасно дека во Кур’анот има многу ајети во кои ги наоѓаме темелите на верските уверувања, моралните вредности и општите практични правила. Не сметаме дека, е потребно на ова место да се наведат сите тие ајети, за кои што не наоѓаме простор за да зборуваме за нив пошироко.
Сепак, нешто подетално зборуваме, со цел прецизниот увид во поставките кои следат да објасни до кој обем Чесениот Кур’ан ги содржи животните упатства и начела кои човекот треба да ги исполнува. Тие поставки се следните:
- Човекот со својот живот се стреми кон среќата, задоволството и исполнувањето на желбите кои ги посакува. Среќата и задоволството се посебна состојбаво животот, а човекот ги посакува за да постигне под нивната закрила слобода, изобилство, богатство на животот и слично на тоа.
Забележуваме дека во исклучителни ситуации, некои луѓе се одвраќаат себеси од среќата и угодноста така што креваат рака на себе, извршуваат самоубиства, ги повредуваат своите тела, ги осакатуваат своите органи или се подложуваат на тегобни вежби кои не се пропишани од верата, правејќи го тоа со изговор за одвраќање, одрекување од овој свет, како и многу други нешта кои што предизвикуваат држење на душата со узда, далеку од многуте средства на изобилството и угодниот живот. На тој начин, човек кој е во искушение од духовни и психички комплекси смета – а тоа е последица која води потекло од неговата душа – дека среќата се остварува со преземање на чин кој е спротивен на среќата.
На пример, некого го погодуваат различни животни тегоби и маки и не може да ги поднесе, па се приклонува кон самоубиство, затоа што во смртта гледа мир и смирување. Некои луѓе пак, се оддаваат на аскетство и искушуваат различни видови на телесни вежби, си ги забрануваат себеси материјалните и телесните страсти, затоа што сметаат дека среќата е во еден таков безвреден живот. Според тоа, напорот кој човекот го вложува има за цел само постигнување на таа среќа по која трага, за која тој се труди да је оствари и да ја постигне. Секако, патиштата по кои се оди заради постигнување на таа спомената цел се разликуваат. Некои го следат патот на разумот кој го востановило човештвото и го дозволил шеријатот, а некои скршнуваат од исправните патеки и паѓаат во беспаќата на заблудата и девијацијата, далеку од Патот на Вистината.
- Делата и постапките кои произлегуваат од страна на човекот, секогаш се во посебна рамка на законите и одредбите. Тоа е јасно како ден и не може да се порекне, сè дури и да изгледа поинаку во некои ситуации, што би наложило потреба од посилно објаснување и предочување. Тоа е така затоа што човекот, кој има влијание од разумот, не прави ништо пред да посака тоа да го направи. Неговиот чин произлегува од неговата душевна желба која тој ја знае и не му е сокриена. Оддруга страна, човекот го прави тоа што го прави заради себеси. Со тоа мислиме дека тој ги чувствува животните потреби кои мора да ги задоволи, па го прави тоа за да ги задоволи тие потреби. Помеѓу сите човекови дела и постапки, постои цврста взаемна врска која ги поврзува.
Јадење, пиење, спиење, будење, седење, стоење, одење… овие и многу други активности и дејанија кои произлегуваат од човекот, во некои ситуации се нужни, а во некои не се. Во некои прилики му користат, а во други му нанесуваат штета. Сè што човекот прави, произлегува од законот чии универзални одредби ги дознава во самиот себе, а чии партикуларни одредби ги применува и практикува во своите дејанија и постапки. Која било единка со своите поединечни дејанија и постапкие налик на една целосна власт која има свои закони, одредби, обичаи и начин на владеење. Силите за дејствување во таа власт имаат должност да ги спроведуваат и постапките на таа власт, прво да споредуваат и сообразуваат со тие закони, а потоа да делуваат. Општествените работи кои се одвиваат во коебило општество се налик на работите на поединецот. Во конкретното општество се суди по збир на закони и се изедначува според начините на однесување на кои им се покорува мнозинството на поединци во тоа општество. Во спротивно, за кратко време, ќе уследи анархија и ќе се раскинат нивните општествени врски. Секако, духот на општествата се разликува по законите кои владеат во нив и по кои се суди. Ако некое општество е верско и конфесионално, во него важат законите на таа конфесија и нејзините прописи. Доколку општеството не е конфесионално, туку се задоволува со цивилизацијата, постапките на таквото општество попримаат дух на граѓанскиот закон. Ако пак тоа општество е домородно и во него цивилизацијата нема никаков удел, тогаш во таквото општество владеат обичаите на поединците и простите закони на единката или пак владеат закони кои се стекнати низ контактот со различни верувања и обичаи во еден анархичен, неорганизиран облик. Според тоа, човекот мора да има лична цел во своите лични, поединечни и општествени активности и делувања; за да ја оствари таа своја посакувана цел, нема друг избор освен да ги практикува своите активности и постапки во склад со законите и посебните воспоставени обичаи, било да се тие закони поставени од страна на некоја вера или некое општество или нешто друго освен овие две нешта. Самиот Чесен Кур’ан го потврдува ваквото гледиште когавели:
وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا فَاسْتَبِقُواْ الْخَيْرَاتِ
„Секој има свој правец кон кој се насочува, па натпреварувајте се во правење добри дела.“[3]
Во кур’анската употреба, зборот вера (дин), се применува воопштено на обичаите и законите. И верниците и неверниците (идолопоклониците) – па дури и оние кои сосема го одрекуваат постоњето на Возвишениот Аллах – не можат да бидат без одредено уверување, „вера“. Затоа што секој човек следи посебни закони во своите работи и постапки, било тоа да се закони изведени и втемелени на Веровесникот и Објавата или поставени од страна на некоја личност или група, општество. Аллах џ.ш. вели:
الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا وَهُم بِالآخِرَةِ كَافِرُونَ
Кои од Аллаховиот пат одвраќаа и настојуваа да следат искривени патишта.[4]
3. Најубавите и најстамените обичаи и норми кои се достојни за да ги следи човекот се обичаите и нормите кои му се наложуваат од неговата здрава внатрешна природа, а не оние обичаи кои извираат од чувствата и каприците, било тие да се поединечни, било општествени. Ако внимателно го насочиме погледот кон секое делче од вселената, ќе забележиме дека таа има една цел кон која се стреми од првиот ден на своето создавање, извршувајќи ја и остварувајќи ја таа цел на најпогодниот и најубавиот начин. Универзумот го опфаќа и содржи она без кое што не може, за да ја оствари својата цел: содржи средства и помагала. Така е и со секое суштество кое има душа или кое нема душа во Универзумот. На пример, зрното пченица, од првиот ден од кога ќе се стави во земјината утроба, се стреми кон патот на усовршувањето, никнува како зелено растение, расте додека од него не се создадат класје чии чашки носат многу зрна пченица. А пченичното зрно е снабдено и опремено со потребните средства со чие посредство се ползува за да ги земе елементите без кои не може и кои ги црпи на патот на своето зреење и усовршување. Тоа во себе ги впива деловите и состојките од земјата, воздухот и останатото на познат начин, потоа со тоа ја пробива земјата (никнува од неа), зазеленува, расти од ден на ден и се преобразува од еден обликво друг, сè додека од него не настане класје, а во секој клас – зрна. Тога штоа посеано зрно во земјата стигнало до својата поставена цел и стигнало до своето совршенство кон кое што одело. А исто така и ореовото стебло, ако внимателно го набљудуваме, исто така забележуваме како оди кон посебна цел од првиот ден на своето создавање. За да стигне до својата цел, тоа е опремено со посебни средства кои одговараат на оревот на неговиот пат кон усовршување, на неговата сила и големина. Оревот, на својот пат не ги користи средствата на пченичното зрно, како што ни пченичното зрно не ги користи средствата на оревот на својот пат кон совршенството, од едново друго ниво. И оревот и пченичното зрно имаат свој посебен развој, секое поединечно и тој не се вкрстува на права линија. Сè што гледаме во Универзумот, следи вакво поставено правило. Ние немаме никаков доказ дека човекот е каков било исклучок од ова на својот природен пат до својата цел, а на тој пат и човекот е снабден со помагала кои се нужни за да дојде до целта. Секако, помагалата и средствата кои се складирани во човекот се најдобар доказ дека човекот е најдобар пример за тоа во Универзумот. Човекот има своја посебна цел која ја содржи неговата среќа, а на човекот обилно се посеани средствата за да дојде до таа цел. Според тоа, не само создавањето на човекот – туку и создавањето на целиот Универзум чиј дел е човекот, го водат човекот кон вистинската среќа, а тоа е да му ги објавуваат за него најважните, најубавите и најцврстите закони кои ја сочинуваат неговата среќа.
Аллах џ.ш. вели:
قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى
Господарот наш е Тој што му даде облик на сѐ, а потоа го упати.[5]
Исто така, вели:
الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى
Аллах е Тој кој сѐ создава и прави складило и Кој сѐ со мера одредил и упатил![6]
Аллах џ.ш. уште вели:
وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا
И во душата и во Тој што ја создаде, по патот на доброто и по патот на лошото сфатливи ѝ ги стори, ќе успее само тој што ќе ја исчисти, а ќе биде изгубен тој што во заблуда ја води![7]
Аллах џ.ш. уште вели:
فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ
Ти насочиго личето свое кон верата, искрено; кон верата Аллахова чиста, со која луѓето ги создаде, нема измена на Аллаховата вера, тоа е вистинската вера.[8]
إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ
За Аллах единствено исламот е вистинска вера.[9]
وَمَن يَبْتَغِ غَيْرَ الإِسْلاَمِ دِينًا فَلَن يُقْبَلَ مِنْهُ
И тој што сака друга вера освен исламот, нема да му биде примена![10]
Резултатот кој се изведува од овие и други ајети со ваква содржина, а кои не ги споменавме, накратко е следниов: Аллах џ.ш. го води секое свое создание – а меѓу нив е и човекот – кон целта на најголема среќа заради која и ги создал. Исправниот човеков пат е оној по кој го повикува неговото посебно создавање. Заради тоа, човекот треба во своите постапки да ги спроведува поединечните и општествените закони кои извираат од неговата изворна природа. Тој не треба со скрстени раце да ги следи своите страсти, нагони и она кон кое го туркаат неговите копнежи. Барањето на вистинската природна вера е човекот да не ги занемарува средствата складирани во неговото битие, туку да го користи секое средство во рамките на своите граници и онака како што му е зададено, сè со цел да ги врамнотежи своите скриени моќи во себе и да не се случи една моќ да надвладее друга. Натаму, на човекот треба да му суди здравиот разум кој е далеку од недостатоци и сомнеж, а не барањата на душата кои извираат од страстите и чувствата кои се спротивни на разумот. Исто така, судија во општеството треба да биде вистината и она што е навистина добро за општеството, а не човек моќник и тиранин кој ги следи своите страсти и телесни барања, ниту мнозинство кое се спротивставува на вистината и општите интереси.
Од истражувањата кои го спроведовме до сега, изведуваме друг заклучок, а тој гласи:
Пропишувањето на законите и нивното воспоставување му припаѓа само на Единствениот Аллах. Никој друг не поседува право да пропишува закони, да донесува одлуки и да суди за темелните нешта. Затоа што, како што дознавме од претходното, обичаите и законите кои му користат на човекот во неговиот практичен живот, произлегуваат од неговото природно битие. Под тоа природно битие мислиме на законите и „обичаите“ кои повикуваат кон таа природа со внатрешни и надворешни чинители скриени во самото човеково создание. Тоа, исто така значи дека тие причини Аллах ги „сака“, а ова „сака“ значи дека самиот Аллах ги создал во човекот причините и разлозите кои ги побаруваат тие закони и „обичаи“. Секако, волјата се дели на два дела: волја која присилува на нешто, да се случува нешто, како што се, на пример природните настани кои се случуваат секој ден. Таквата волја се нарекува „творечка волја“. Другиот вид на волја е волјата која бара нешто да се случи со посредство на избор, а не со посредство на принуда, како што е јадењето, пиењето и слично. Оваа волја е позната под називот „законодавна волја“. Аллах џ.ш. вели:
إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ
Судот му припаѓа само на Аллах[11]
[1] Ел Исра’, 9.
[2]Ен-Нахл, 89
[3] Ел Бекаре, 148
[4] Ел-А’раф, 45
[5] Та-ха, 50
[6] Ел-А’ла, 2-3.
[7] Еш-Шемс, 7-10.
[8] Рум, 30
[9] Али Имран, 19.
[10] Али Имран, 85.
[11] Јусуф, 40, 67.