Телесно проживување
Човек не може да има целосно спознание за работи за кои нема искуство, за работи кои не ги спознал со духовно осведочување или со свесно присутно знаење, ниту ги спознал со сетилата. Земајќи го овој факт во обзир, не треба да се очекува точно да ја спознаеме реалноста на Идниот свет и тоа што таму се случува, па да стигнеме до суштината на тие околности, туку треба да се задоволиме со описите што ни доаѓаат или по пат на разумот, или преку Објавата и да се воздржиме од давање неприлични и неуки лични мислења во врска со нив. За жал, од една страна, некои луѓе се обиделе Идниот свет да го прикажат како свет сличен на овој свет, па толку далеку заминале што умислиле дека Џеннетот е всушност ’изграден’ на една или повеќе планети што се наоѓаат некаде на ѕвезденото небо и прашање на ден е кога човекот со помош на научните откритија и технолошкиот напредок ќе биде во состојба да се пресели на нив и да живее удобен и лагоден живот. Од друга страна се наоѓаат тие што го негираат физичкото постоење на Џеннетот, а велат дека Џеннетот претставува морални доблести и вредности, за кои се врзуваат добрите луѓе кои се корисни за општеството. Разликата меѓу Овој и Идниот свет ја опишуваат како разлика меѓу користа и вредноста. Да ја запрашаме првата група: Ако ахиретскиот Џеннет е на друга планета на која идните генерации ќе се преселат, во тој случај какво значење има проживувањето на луѓето на Судниот ден што е потврден во Кур’анот? И на кој начин на таа планета ќе се даваат награди и казни на сите луѓе кои живееле во минатото? Исто така, можност е да ја прашаме другата група: Ако Џеннетот не е ништо друго освен етички вредности – а во склад со тоа Џехеннемот претставува невредност – во тој случај, зошто во Кур’анот толкав акцент на докажувањето за проживување на луѓето откако ќе умрат? Зарем не било подобро Божјите веровесници да го обелоденат токму овој смисол и на тој начин не би дошло до многу противења, обвинувања и примедби за лудило, митови и слично? Ако ги напуштиме овие неодржливи идеи, ќе се сретнеме со расправи и несогласувања на теолозите и филозофите во врска со прашањето дали проживувањето е телесно или духовно, дали материјалниот свет ќе исчезне во целост или не, дали телото на Идниот свет е исто како телото на Овој свет или е како него, како и со други слични прашања. Не треба да очекуваме дека со помош на вакви рационални и филозофски настојувања ќе ја откриеме вистината и дека – без оглед колку се за пофалба и колку благодарејќи на нив можат да се откријат слабостите и силните страни на мислите – ќе и се приближиме на реалноста и дека ќе стигнеме до с’ржта на ахиретскиот живот и дека ќе го спознаеме како да сме го откриле. Навистина, зарем реалностите на Овој свет досега се во целост откриени? Дали научниците на емпириски науки како физичарите, хемичарите, биолозите и.т.н., успеале да ја спознаат реалноста на материјата и енергијата и разните видови сили? Дали можат да изнесат дефинитивно предвидување за иднината на Овој свет? Дали знаат што би се случило кога би престанала да дејствува силата на гравитацијата или кога би било запрено движењето на електроните? Дали знаат дали еден ден воопшто такво нешто ќе се случи? Дали филозофите успеале на категоричен начин да ги решат сите рационални прашања во врска со Овој свет? Зарем во прашањата како реалноста на телата, видовите форми, односот на душата и телото и слично, нема место за поопсежни и подлабоки истражувања? Како тогаш можеме со помош на овие наши ограничени знаења и спознанија да ги сфатиме реалностите на светот за кого немаме никакво искуство? Секако, недостатноста на човечкото знаење не значи дека човекот не може ништо да спознае или дека не треба да се труди за повеќе да спознае во врска со постоењето. Несомнено, ние можеме со сетилата и искуството да откриеме доста природни тајни и секако дека треба да се залагаме да стекнеме што повеќе знаења, како научни така и филозофски, но исто така треба да ги препознаеме границите и дометот на своите рационални капацитети и емпириски науки, па да се воздржиме од неумесното ’високо летање’ и да го прифатиме аргументот за кој зборува ајетот:
А од знаењето ви е дадено само малку.[1]
Секако дека и научната реалност и мудрата скрушеност и верската одговорна претпазливост налагаат да не си дозволиме себе си догматско изнесување ставови во врска со реалноста на Судниот ден и невидливиот свет, како и да не се впуштаме во неосновани и неаргументирани толкувања, освен во границите во кои ни дозволува рационалниот доказ и недвосмислениот текст на Кур’анот. Во секој случај, за секој верник е доволно да верува во исправноста на тоа што е објавено од Бога, без оглед што на тоа не може да му одреди прецизни одлики и да ги објасни во танчина. Посебно оние појави кои се такви што нашиот разум не дораснал за сфаќање на нивните реалности, а знаењето за нив сеуште ни е во пелени. Сега ќе видиме до која мерка со помош на разумот можеме да ги сфатиме својствата и одликите на Идниот свет и неговите разлики во однос на Овој свет.
Одликите на Идниот свет од рационално стојалиште
Со размислување за доказите кои се изнесени во врска со нужноста од проживување можеме да одредиме некои одлики од Идниот свет, од кои најважни се следните:
Првата одлика до која се доаѓа од првиот доказ е тоа дека Ахиретот е вечен, затоа што во тој доказ се нагласува можноста на вечниот живот и човековата природна склоност кон него. Остварувањето на таквиот живот се смета за неопходен учинок на Божјата мудрост.
Следната одлика која може да се разбере од двата докази, а на која е укажано во првиот доказ, е дека поредокот на Идниот свет мора да биде таков што таму да бидат присутни само чиста милост и благодети, без мака и труд, за да на тој начин човекот што стигнал до врвот на човечкото совршенство и во себе нема никаква валканост со грев и застранување, може да ужива во среќа, за разлика од Овој свет на кој целосна среќа е невозможна, туку среќата на Овој свет е релативна и испреплетена со маки и тешкотии.
Третата одлика се согледува во тоа што Идниот свет мора да има најмалку два меѓусебно одвоени дела, еден во кој ќе има милост и друг во кој ќе има казна и страдања. На тој начин ќе бидат одвоени добродетелите од грешниците и секој од нив ќе стигне до плодовите од своите дела. Овие два дела со јазикот на Шеријатот се нарекуваат Џеннет и Џехеннем.
Четвртата одлика, до која се доаѓа посебно со доказот за праведноста, е тоа Ахиретот во поглед на распространетоста и капацитетот мора да биде таков што ќе може да понуди награда и казна на сите луѓе за сите видови дела, како добри така и лоши. Пример, доколку некој на Божја правда убил милиони луѓе, на Ахирет треба да постои можност за тоа да биде казнет, а од друга страна, доколку некој обезбедил услови за живот на милиони луѓе, за него да биде овозможена адекватна награда.
Следната многу важна одлика која произлегува од доказот за праведност, а на што е укажано при објаснувањето на доказите, е тоа Ахиретот да мора да биде место на задоволства, а не место на обврски и дејствување.
Објаснување: Животот на Овој свет е таков што во човекот се јавуваат разни противречни тежнеења и склоности, после што во континуитет се наоѓа на раскрница на два пата, а мора да одбере еден од нив. Токму овој факт создава предуслови за верски обврски кои траат до крај на животот. Мудроста и праведноста Божја бараат луѓето кои дејствувале во склад со своите обврски да бидат и прикладно наградени, а оние кои избегнувале да ги извршуваат своите обврски да бидат казнети. Ако претпоставиме дека ваквата состојба на одговорност и поле на избор постои и на Идниот свет, Божјата милостивост бара да не му застане на човекот на патот на извршување на должноста и изборот. На тој начин, ќе биде потребен уште еден свет на кој ќе се добие награда или казна, а во тој случај светот што го нарековме Ахирет би бил само друг Дуњалук (Овој свет), а вистинскиот Ахирет ќе биде крајниот свет на кој ќе нема обврски и испит и тоа што тие го подразбираат, односно, противречност и конфликт на желбите и настојувањата. Од тука јасна станува една од најважните разлики меѓу Овој и Идниот свет. Значи, Дуњалукот е свет на кој е застапен избор и испит, а Ахиретот е свет на кој исклучиво се добиваат наградите и казните, вечните плодови од добрите и лошите дела што се вршени на Дуњалукот. Во тој контекст Али,а.с., вели: ’’Навистина денес е делото, а нема сметка, а утре е сметката, а нема дело.’’[2]
[1] Ел-Исра’, 85.
[2] Нехџу-л-белага, говор 42.